Bilgisayar çevirileri, sesli yanıt sistemleri, sesli asistanlar, özetleme, soru cevap, aramalarda bilgi getirimi gibi pek çok işlevi mümkün kılan ve üzerinde yaklaşık 50 yıldır yapılan araştırmalarla sürekli geliştirilen Doğal Dil İşleme (Natural Language Processing – NLP), gittikçe dijitalleşen dünyanın olmazsa olmazlarından birini oluşturuyor.
Türkçe’yi anlamak zor
Doğal Dil İşleme çalışmalarının bir sonucu olarak her gün milyonlarca insan tarafından kullanılan cep telefonları, bilgisayarlar, tabletler; yazılanı ve söyleneni anlıyor, arama motorları ‘Bunu mu demek istemiştiniz’ diye soruyor, hatta yazım hatalarını gideriyor, aranılan konuyla ilgili seçenekler sunuyor. Tüm bu işlemlerin arkasında en geniş tanımıyla; farklı dillerdeki metinlerin ve seslerin bilgisayar tarafından algılanarak çözümlenmesi ve işlenmesi olan Doğal Dil İşleme yatıyor. Ancak otomatik çevirilerde sıkça rastlandığı gibi, özellikle Türkçe gibi eklemeli dillerde zorluklar yaşanabiliyor. Bu zorlukları aşmak için ilk adım olarak, bu dillerdeki sözcüklerin yapısındaki kökün, eklerin ve bunların işlevlerinin doğru olarak bulunması gerekiyor.
Işık Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü, özellikle Türkçe ve Türki dillerde karşılaşılan bu sorunun çözümünde önemli bir adım atarak tüm Türki dilleri kapsayacak geniş bir çalışmanın ilk adımı olarak, Azerbaycan Türkçesi için ilk morfolojik çözümleyici olan MorAz’ı kullanıcıların hizmetine sundu. Otomatik çeviri gibi Doğal Dil İşleme çalışmalarında bir modül olarak kullanılabilen MorAz, açık kaynaklı olarakhttp://ddil.isikun.edu.tr/moraz/ adresinden araştırma amaçlı kullanılabiliyor.
MorAz hakkında bilgi veren Işık Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ercan Solak, “Türki dillere yönelik morfolojik çözümleyici çalışmalarımızda Anadolu Türkçesi ve Azerbaycan Türkçesi ile ilgili kısmı tamamladık. MorAz, Azerbaycan Türkçesi için ilk morfolojik çözümleyici oldu. Bunu da açık kaynaklı olarak kullanıma sunduk. Bu çalışmalarla Türki diller arasında hesaplamalı karşılaştırmalar yapmak ve aralarındaki ilişkileri daha iyi anlamak mümkün olacak. Özellikle Türkçe gibi eklemeli diller, otomatik çeviri araçları için önemli bir zorluk oluşturuyor. Bu sorunu, en bilinen ve en çok kullanılan otomatik çeviri araçlarında bile Türkçeden ya da Türkçeye çevirilerde görebiliyoruz. MorAz’ı, Azerbaycan Türkçesi için bu sorunu ortadan kaldırmaya yönelik bir ilk çalışma olarak hayata geçirdik. MorAZ sayesinde yapay zekâ Azerbaycan Türkçesini daha iyi anlayacak. Diğer Türki diller için de çalışmalarımız sürüyor” diye konuştu.
Dünyanın en harika dillerinden biri Türkçe’dir. Başka dillerde birkaç cümle ile anlatabileceğiniz birşeyi Türkçe ile birkaç kelime ile anlatabilirsiniz. Hem de sadece türeterek yani özel bir kelime üretmeden. Bu Türkçe’nin eklemeli dil olmasının bize sağladığı bir avantajdır. Her Türk’ün en iyi bilmesi gereken dil öncelikle Türkçe’dir. Alfabe devrimimiz, yazım kuarllarımız ve zengin noktalama sistemimiz de Türkçe’yi mükemmel bir dil haline getirmiştir. Bazıları Latin Alfabesi’ne geçilmesiyle Türk Milleti’nin birgünde okuması yazması olmayan bir millet olduğunu ileri sürerler ama şunu unutmamalıdırlar: Evet, kısa bir süre için böyle bir durum sözkonusudur ama Latin Alfabesi sayesinde okuma yazma öğrenmek o kadar kolaylaşmıştır ki bugün okuma yazması olmayan insan sayısı yok denecek kadar azdır. Diğer milletler bile Harf Devri’mi sayesinde Türkçe’yi kolaylıkla öğrenebilmektedirler, Türkler de Latin Alfabesi’ni hatta Kril Alfabesi’ni kullanan diğer dilleri….
Gelecekte öğrencilere etkili konuşma, hitap, okuma ve yazma sanatı, vücut dili, nükte, tasvir, diksiyon, fonetik, atasözleri ve deyimler, kelime dağarcığı, kelime türetme ve üretme, edebi metin yazarlığı, Türkçe İnsan İsimleri, hızlı okuma teknikleri gibi dersler vereceğiz. Ne yazık ki Türkçe ve edebiyat konusunda çağdışı bir müfredatımız var. Kısaca bizim eğitimimizden geçmiş her çocuk harika bir hatip, harika bir spiker, harika bir şair gibi dinlemeye doyamacağınız bir Türkçe’ye sahip olacaktır…