Kaspersky Ortadoğu, Türkiye ve Afrika Genel Müdürü Amir Kanaan, bu soruya yanıt verirken yapay zekâ ile ilgili dikkat çekici bir ifade kullanıyor: “En gelişmiş yapay zekâ bile önceden edinilmiş ve öğrenilmiş deneyimler temelinde çalıştığı için, her türden çeşitli kötü niyetli faaliyetle mücadele edemez.” Bu ifade sadece siber güvenlik açısından değil, günümüzün fenomeni yapay zekâyı anlamak açısından da önemli. Kendi aramızda “makine öğrenmesi” olarak adlandırdığımız yapay zekâ, aslında geçmiş deneyimleri ile karar veren bir mekanizma ve alışık olmadığı şeyler karşısında insan kadar doğru kararlar alamayabilir. “Yapay zekâ işimizi elimizden alacak mı?” sorusunu soranlardan güvenlik sistemi kurgusu yapanlara kadar birçok kesim için dikkat çekici içgörüler sunan Kanaan’ın yazısına yer veriyoruz.
Siber güvenliğin çok pahalı olduğu bir sır değil. 2021’de ortalama bilgi teknolojisi (BT) güvenlik bütçesi, işletmeler için 11,4 milyon dolar ve KOBİ’ler için 267 bin dolar olarak gerçekleşti.
Yetersiz güvenlik önlemleri işletmeler açısından feci sonuçlara yol açabilir, işletmenin itibarını ve bütçesini önemli ölçüde etkileyebilir. Örneğin bir veri ihlali, büyük bir kuruluşa ortalama olarak 927 bin dolara mal oluyor ve böyle bir olaydan sonra şirket müşterilerinin
yarısına kadarını kaybedebiliyor.
Bu durum önemli bir ikileme yol açıyor. Şirketler siber savunma bütçelerini azaltmak için yeni çözümler bulmaktan memnun olsa da bu alanda sunulan yeni ve daha ucuz araçların neden olabileceği bir hatanın maliyeti çok yüksek. Bu alanda otomatik olay önleme teklifleri
maliyetleri azaltabilen ve insan hatası faktörünü ortadan kaldırabilen iyi bir çözüm olarak öne çıkıyor. Ek olarak, insanların bu alanda yapay zekâya bir insandan
daha fazla güvenme eğiliminde olduğu da ortada.
Ancak pratikte etkili siber koruma, yalnızca otomasyona dayalı çözümler ve insan çabasının bir kombinasyonu ile mümkün. Neden?
Her şeyden önce, siber suçlar insanlar tarafından işlenir. Hepimiz gibi onlar da farklı bilişsel süreçlerin karışımına dayalı kararlar verebilir ve çevreye hızla uyum sağlayabilirler. Saldırganlar sürekli olarak güvenlik sistemlerini aşmak,
yeni gelişmiş saldırı taktikleri ortaya koyarak uygulamak ve şirketin altyapısına erişmek için insanların
zayıf yönlerini aktif olarak kullanabilecekleri yeni yollar bulurlar. En gelişmiş yapay zekâ bile önceden edinilmiş ve öğrenilmiş deneyimler temelinde çalıştığı için, her türden çeşitli kötü niyetli faaliyetle mücadele edemez.
Aşağıda, insan katılımını gerektiren birkaç siber güvenlik uygulamasını ele alacağım.
Karmaşık tehditlerin tespiti
En dikkatli ayarlanmış sensörler bile önceden bilinmeyen kötü amaçlı etkinlikleri tespit edemez. Bunun nedeni, bu tür saldırıların genellikle sistem yöneticisi veya genel kullanıcı eylemleriyle kolayca karıştırılabilecek bir dizi meşru eylemden oluşmasıdır. Dosyasız saldırılar, LOLBAS
[1] araçlarının yoğun kullanımı, çalışma zamanı şifrelemesi, indiriciler ve paketleyiciler- bunların tümü saldırganların güvenlik çözümlerini ve kontrollerini
atlatmasına yardımcı olmak için yaygın olarak kullanılıyor.
Sensörlerden gelen telemetriyi analiz eden yapay zekanın da sınırlamaları var. Farklı zamanlarda meydana gelen tüm olası verileri veya eylemleri toplayamaz ve işleyemez. Bu mümkün olsa bile, başka bir konu daha var, durumsal farkındalık. Bu terim, şu anda altyapıda yer alan tüm süreçlerle ilgili bilgilerin kullanılabilirliğini ifade eder. En basit örnek, bir AI’nın insan güdümlü bir APT olduğuna inandığı şeyi gözlemlemesi, ancak aslında takip edilenin araştırma yürüten özel bir çalışan olduğunun ortaya çıkmasıdır. Bu, yalnızca örneğin müşteriyle telefonla iletişime geçilerek ortaya çıkarılabilecek bir durumdur. Durumsal farkındalık, uyarı mantığının belirli bir saldırı tekniği davranış modeline veya anormallik analizine dayalı olup olmadığına bakılmaksızın, gerçek olayları bunun gibi yanlış-pozitif uyarılardan ayırt etmek için çok önemli.
Bu, AI’nın tehdit tespiti açısından etkisiz olduğu anlamına gelmez. Aslında AI bilinen tehditlerin tamamıyla başarılı bir şekilde mücadele edebilir ve uygun şekilde yapılandırıldığında analistlerin üzerindeki yükü önemli ölçüde azaltabilir. Kaspersky’de MDR hizmetimiz için bir makine öğrenimi (ML) analisti geliştirdik. Bu, uyarıların yanlış veya doğru pozitifler olarak sınıflandırması için etiketlenmiş geçmiş verileri kullanan denetimli bir ML algoritması. Korunan varlıklardan gelen tüm uyarılar başlangıçta bunun tarafından işlenir. Algoritmanın sınıflandırdığı etkinliklerin üçte birinden biraz fazlası belirlenmiş eşiğe göre yanlış pozitif çıkar ve inceleme için güvenlik analiz ekibine gönderilir. Bu ekipteki kişiler daha sonra yapay zeka tarafından kullanılmamış olabilecek özel duruma uygun ek yöntemler ve veriler kullanarak her uyarıyı değerlendirir. Gerçek analistler sorunu çözmenin bir yolunu bulduktan sonra, bu deneyimi makine öğrenimi analistiyle paylaşır. Böylece bir sonraki vaka AI için zorluk olmaktan çıkar.
Bu ortak kuvvet yaklaşımı, özel beceriler, yüksek dereceli analist deneyimi ve sürekli algoritma ayarlaması gerektirir. İyi haber şu ki, bunlar güvenlik ekiplerinin ünlü PrintNightmare güvenlik açığından yararlanma veya MuddyWater APT saldırısı gibi en tehlikeli durumlarla bile başa çıkmasına ve bu değerli algılama senaryolarını
başkalarıyla paylaşmasına olanak tanıyor.
Yeni tehditleri belirlerken proaktif manuel tehdit avı da gereklidir. Bu, bir güvenlik ekibinin henüz keşfedilmemiş ancak şirketin altyapısında aktif olan tehditleri avlamasına olanak tanır. Proaktif tehdit avcılığı, bir kuruluşun ağdaki mevcut siber suçlu ve siber casusluk faaliyetlerini belirlemesine, bu olayların arkasındaki nedenleri ve olası kaynakları anlamasına ve benzer saldırılardan kaçınmaya yardımcı olacak azaltma faaliyetlerini etkin bir şekilde planlamasına olanak tanır.
Özetlemek gerekirse, analistlerin yapay zeka tabanlı algoritmayı sürekli olarak ayarlaması ve yeniden eğitmesi, yeni tehditleri tespit etmesini ve iyileştirmelerin verimliliğini test etmesini sağlaması gerekiyor.
Gelişmiş güvenlik değerlendirmeleri
Değerlendirmeler, bir şirketin siber güvenlik hazırlığına ilişkin ayrıntılı bir bakış açısı kazanması adına çok önemlidir. Elbette bunun için tasarlanmış otomatik çözümler var. Örneğin yaygın olarak bilinen bir güvenlik açığı değerlendirmesi, kesin olarak tanımlanmış bir dizi sistem arasında genel olarak bilinen güvenlik açıklarının keşfedilmesine yardımcı olabilir. Yine de bu hizmet zaten bilinen güvenlik sorunlarının veri tabanını kullanır. Ancak güvenlik sisteminin karmaşık saldırılara ve geleneksel olmayan düşman davranışlarına karşı dayanıklılığını test edemez.
Şirketin kendini koruyabilmesi için daha gelişmiş değerlendirme süreçleri uygulanmalıdır. Örneğin penetrasyon testi ve kırmızı ekip oluşturma gibi çoğunlukla manuel olan ve bir uzmanın bilgi ve deneyimine dayanan bir siber saldırıyı gerçekten simülasyonunu yapan hizmetler gibi. Bu yaklaşımlar tekniklerin, taktiklerin ve prosedürlerin bir karışımını kullanır ve saldırganların gerçek davranışlarını taklit ederek şirketin belirli siber savunma yeteneklerine uyum sağlar.
Güvenlik farkındalığı
Araştırmalar, ortalama bir organizasyonun her yıl
700’den fazla sosyal mühendislik saldırısıyla karşı karşıya olduğunu gösteriyor. Ayrıca zayıf parolalar ve kimlik avı e-postaları hala
ilk saldırı vektörleri arasında yer alıyor. Saldırganlar trendleri takip eder ve iyi psikologlar gibi davranır.
Salgından Kanye West’in
yeni albümüne kadar her tetikleyicinin, düşmanlar tarafından kimlik avı e-postaları ve kötü niyetli web siteleri aracılığıyla potansiyel bir kurbanın dikkatini çekmek için kullanılacağından emin olabilirsiniz.
Siber suçlular yaratıcılıklarını ortaya koyarken, kuruluşun savunma ekibi kendilerini güvenlik farkındalığı süreçlerinden tamamen geri çekemezler. Şirketin çalışanlarının siber güvenlik politikalarının önemini ve eylemlerinin sonuçlarını net bir şekilde anlaması gerekir. Bu nedenle, yalnızca yeni ekip üyelerini işe almak için kullanılan bir farkındalık kılavuzu veya testi geliştirmek yeterli değildir. BT güvenlik ekibi, güvenlik eğitimlerinin uygunluğuna dikkat etmeli ve önemli bilgileri meslektaşlarına sunmak için yeni ve standart olmayan yaklaşımlar icat etmelidir. Bu sorunu çözmenin bir başka yolu, bu faaliyetleri, bilgilerin düzenli olarak güncellenmesini sağlayan ve ilgi çekici bir öğrenme deneyimi sunan
profesyonel bir güvenlik bilinci eğitim ekibiyle dış kaynak olarak sağlamaktır.
Kimse güvenlik ekiplerinin otomasyondan vazgeçmesi veya siber suçlulara karşı “çıplak elleriyle” savaşması gerektiğini söylemiyor. Özellikle de saldırganlar, olası hedefler, kaba kuvvet parolaları hakkında bilgi toplamak için makine öğrenimini kullanarak ve fuzzing, DDoS saldırıları, kötü amaçlı yazılım oluşturma vb. yoluyla güvenlik açıklarını bulmak için
otomatik çözümlere başvurarak, mümkün olduğunca etkili olmaya çalışırken.
Bunun yerine gerçek ortada bir yerde yatıyor. Yalnızca insan yaratıcılığı, becerileri ve kontrolü ile otomatikleştirilmiş çözümlerin akıllı bir karışımıyla, kapsamlı bir siber savunma sağlanabilir.
Yakın zamanda imzalanan iş birliği anlaşmalarıyla bu bölgenin stratejik öneminin artarak devam edeceğine inanıyoruz.
Ayrıca Arçelik, Whirlpool’un Türkiye’deki şirketini satın alarak ihracat odaklı yerel üretim kapasitesini kuvvetlendirdi. Bir diğer iş alanımız olan yenilenebilir enerjide ise düşük karbon ekonomisine geçişimizi hızlandıracak stratejik bir adım attık.
Entek, 60 MW kurulu gücü olan Süloğlu Santrali’ni satın aldı. Böylelikle portföyümüze ilk defa bir rüzgâr enerjisi santralini dâhil etmiş olduk. Önümüzdeki dönemde yenilenebilir enerjinin önemi daha da artacak. Biz de bu alandaki yatırımlarımıza Türkiye’de ve yurt dışında kararlılıkla devam edeceğiz.” 
Buradan biraz daha derine dalalım. Hançer, attıkları adımları şöyle sıralıyor:
“Pandemi döneminde Enocta, Dijital Eğitim Kataloğu’nda bulunan 5 binden fazla içeriği yıllık abonelik uygulaması ile kullanıcıların sınırsız erişimine açtık. Böylece herkesin yetenek ve ilgi alanlarına göre özgürce gelişimini sağlayacağı, kullanımı kolay ve keyifli bir öğrenme dünyasını kullanıcılarımızla paylaşmaya başladık.
Ayrıca, çok yoğun geçen bir hazırlık döneminin ardından Temmuz 2021’de yapay zekâ destekli, öğrenen deneyimini esas alan, kullanıcının önceliklerine göre eğitim önerileri geliştiren bir Öğrenme Deneyimi Platformu (LXP) sunmaya başladık. Böylece bir yandan sınırsız eğitim dünyasına geçilirken, diğer yandan kullanıcı analizi yaparak kişiye özel içerikler sunan bir sistem oluşturuldu. Enocta kullanıcılarına, kendilerine uygun içerikleri öncelikli olarak görme, bu eğitimlerden dilediğini seçme, arama yapma, kendi eğitim kütüphanesini oluşturma ve sonsuz bir gelişim yolculuğunu yakalama fırsatı sunmuş olduk.
Son olarak Türkiye’de şirket ve kurumların ihtiyacı olan yenilikçiliğe ulaşmalarına ve yetenek açığının kapatılmasına katkı sunmak amacıyla kurumlara ve şirketlere yönelik olarak ‘Üç yıl kullanın, iki yıllık ödeyin’ kampanyası gerçekleştirdik.
Yaptığımız çalışmaları yeni içerikler ile destekledik. Kataloğumuza 10 yeni Gelişim Yolculuğu ve 110 yeni eğitimi ekledik. Video, interaktif video, dramalı video, Arttırılmış Gerçeklik (AR) , üç boyutlu sanal karakter, podcast gibi yeni nesil içerikler ile anlatımımızı daha keyifli hale getirdik.”
“Kısaca” diye devam eden Hançer, “Daha önce sadece eğitim bölümlerinin kendileri için seçtikleri eğitimlere ulaşabilen çalışanlar, full katalog modeline geçince kendi ihtiyaçları, merakları ve öğrenme istekleri doğrultusunda eğitimlere erişmeye ve konulara istekleri olduğu için tamamlamaya başladı. Burada yapay zekânın onların tercih ve eğilimlerini öğrenerek önerilerde bulunmasının da faydası oluyor” şeklinde konuşuyor.
Perakende ve üretim sektörlerinde yaklaşık üç yıllık bir geliştirme sürecinin ardından, ürünlerini müşterilerle buluşturmaya başladıklarını belirten Cognitiwe Kurucu Ortağı Attila Algan;
”Müşterilerin en büyük beklentisi, taze sebze ve meyvenin anlık tazelik ve stok durumunu gösteren, stok planogram analizi yapan veya üretimde daha en başta oluşabilecek kalite problemlerini tespit eden sistemlerin onlara sunulmasıydı. Kullandığımız görsel yapay zeka ile perakende sektöründeki müşterilerimize gıda tazeliği görüntüleme, raf yerleşim takibi ve dolandırıcılık tespiti sağlıyoruz. Üretim sektörüne sunduğumuz çözümler ise kalite kontrol ve hatalı üretim tespiti süreçleri ile stok yönetimi ve iş güvenliği çözümlerini içeriyor.” dedi.
Perakende ürününe, süpermarket kasalarında ve self servis ödeme noktalarında ürünlerin yanlış okutulması veya okutulmaması sonucu ortaya çıkabilecek mali kayıpları engelleyen bir özellik de ilave eden Cognitiwe, mobil operatörlerle beraber çalışan sağlığı ve güvenliği ile ilgili olarak 5G üzerinden sunulabilecek bir çözümün de pilot aşamasında.
Yapay zeka algoritmaları sorunları oluşmadan engellemeyi hedefliyor
Kontrolleri yaparken ürettiği verileri, çevresel verilerle birleştirerek geleceğe yönelik öngörülerde de bulunabilen Cognitiwe, müşterilerini de kolayca yönlendirebiliyor.
Üretilen veriler sayesinde raflardaki kutulu ürünlerde doğru veya yanlış yerleştirilmiş ve eksik kalmış ürünlerin sayısını, boş kalmış alanları, rafta görüntülenen markaların yüzdesini ve hangi taze ürünlerin uzun süre kasada bekleyip bozulmaya başladığını öğrenmenin müşterilere zaman ve bütçe açısından büyük tasarruf sağladığının altını çizen Cognitiwe Kurucu Ortağı Mete Bayrak;
“Yapay zeka algoritmalarımız, reyondaki ürünlerin hangi saatten sonra bozulmaya başlayacağını tahmin eden, raflardaki kutulu ürünlerin stoklarının azaldığını gösteren uyarılar veriyor. Üretim sektöründe de benzer bir mantıkla, pres hattında kalıplardaki milimetrik taşmaları tespit edebiliyor ve tonaj, saç kalınlığı, ısı gibi diğer değerleri de toplayarak, yine kendi geliştirdiğimiz yapay zeka algoritmaları ile saç üzerinde yırtılma veya deformasyon olmadan önce uyarıda bulunabiliyoruz” dedi. 
Bu tanım; büyük beyaz eşyalar, tüketici elektroniği, aydınlatma gereçleri, saç kurutucular, süpürge, mutfak robotları, ütü vb küçük ev eşyaları gibi çok çeşitli ve geniş bir eşya grubunu kapsamaktadır. Proje ile hepimizin hayatında önemli yeri olan bu ürünler için son kullanıcıda; sorumlu tüketim ve ürün yaşam döngüsü ile ilgili bir farkındalık yaratabilmeyi de hedefliyoruz. Artan farkındalık ile son kullanıcıda ürün satın alma tercihlerini gözden geçirmek şeklinde oluşacak etkinin, üretici tarafında da sorumlu üretim ve genişletilmiş üretici sorumluluklarının etkili yönetimi süreçlerini hızlandıracağına inanıyoruz.”
Akademi Çevre İş Geliştirme Müdürü Piraye Gök ise şunları söyledi: “Elektronik atıklar oldukça önemsediğimiz ve üzerinde ciddi yatırımlar/çalışmalar yaptığımız bir atık türü. Çünkü hemen hemen tüm e-Atık’lar altın, gümüş, platin, paladyum vb gibi değerli metal; plastik, cam ve diğer metaller dahil olmak üzere birçok geri dönüşümü/geri kazanımı mümkün malzeme içeriyor. Gerek insan sağlığına olan etkileri gerekse içerdiği değerli metallerin geri dönüşüm ile tekrar kullanılabilmesi, e-Atık’ların sürdürülebilir bir şekilde lisanslı tesislerde ve Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği çerçevesine uygun olarak geri dönüştürülmesini gerektiriyor.
Dolayısıyla bu atıkların toplanması, ayrıştırılması ve geri dönüştürülmesi çevre ve ülke ekonomisi adına oldukça önemli ve hassasiyet gerektiren bir süreç. Böyle bir atık türünün varlığına, hangi tür atıkların bu kapsama girdiğine ve bu atıkların geri dönüşümünün ne kadar önemli olduğuna her mecrada vurgu yapılması gerektiğine inanıyoruz.”
DCube Yönetim Kurulu Başkanı Berna Kırcı Aşıroğlu da olumlu bir nokta olarak, döngüsel ekonomi konusunda küresel anlamda farkındalığın arttığını belirterek, “Ancak ne yazık ki salgın dönemi döngüsel olma yolundaki ilerleyişi bir parça frenledi. Hollanda merkezli Circle Economy raporuna göre 2018 yılında yüzde 9.1 olan döngüsellik oranı, 2020 yılında yüzde 8.6’ya inmiş durumda.
Her yıl inanılmaz boyutta e-atık ortaya çıkıyor. Somut hale getirmek gerekirse, dünyada her saniye yaklaşık 1000 adet dizüstü bilgisayarın çöpe atıldığını düşünün. Bu boyutta atığın şu anda dünyada geri kazanım oranı ise yaklaşık yüzde 20. Bu resimden çıkaracağımız net sonuç, döngüsel bir sisteme geçiş için hızlanmamız gerektiği. Biz de DCube olarak, tüm paydaşlarımız için döngüsel çözümler üreterek süreci hızlandırmak adına çalışmalarımızı sürdürüyoruz.”
Habitat Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Sezai Hazır, “25 yıldır Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları doğrultusunda Türkiye’nin 81 ilinde değişimin ve gelişimin öncüsü binlerce gönüllümüzün desteği ile dijital dönüşüm, finansal bilinç, girişimcilik, sosyoekonomik uyum gibi birbirinden farklı konularda, farklı yaş gruplarındaki bireylerin ve toplulukların hayatına dokunuyoruz.
Hayatımızın vazgeçilmez bir parçası haline gelen ve gelişen teknolojiyle beraber kullanım ömrü hızlı dolan elektronik cihazların atıkları içerdikleri zararlı maddeler sebebiyle günümüzde gittikçe büyüyen önemli sorunlardan biri olmaktadır. Kullanımı mümkün olmayan elektronik eşyaları ilgili tesislere göndererek geri dönüşümüne katkıda bulunmanın önemini çok iyi biliyor ve bu konuda gerekli aksiyonları alıyoruz. Böylece döngüsel, sürdürülebilir ve çevresel bir e-atık yönetimi sağlanmasına öncülük ediyoruz” şeklinde konuştu.
Kolektif House Kurucu Ortağı ve CEO’su Ahmet Onur ise yapılan araştırmalara göre son 5 yılda e-Atık üretiminin yüzde 21 arttığına dikkat çekerek, şöyle konuştu: “2019 yılında dünya çapında 53,6 milyon ton ile rekor düzeyde elektronik atık üretilirken, bu rakam Avrupa’daki tüm yetişkinlerin toplam kilosunu aşıyor. Türkiye’de ise hane başına düşen e-Atık miktarı 40 kilogramın üzerinde.
Dolayısıyla tüm bu veriler ışığında döngüsel bir ekonomi modelinin hayata geçirilmesi kritik önem taşıyor. Kolektif House olarak bizler de geliştirdiğimiz farklı projelerle sürdürülebilir bir dünya için tüm adımları eksiksiz atma yönünde çalışmalarımızı sürdürüyoruz. Hep birlikte ortaya koyduğumuz ‘Kolektif Efor’ hareketiyle tüm lokasyonlarımızda belirlenen noktalarda kullanılmayan elektrikli ve elektronik eşyaları toplarken; tamire ihtiyacı olan, performansı yavaşlayan veya kullanılabilir durumda olmayan e-Atıkları yeni sahipleri için değere dönüştürüyoruz.” 
2010-2019 yılları arasında Experian’da Orta Doğu ve Türkiye satış ekibinde yönetici rollerinde çalışan Anıldı, daha sonra Pegasystems TMEA Bölgesi Finansal Sektör satışlarından sorumlu olarak çalıştı.
Evli ve 2 çocuk babası olan Buğra Anıldı, 01 Şubat 2022 tarihinden itibaren OCR Labs’ın Türkiye ve Orta Doğu Satış Müdürü olarak şirketin bölgedeki tüm satış faaliyetlerinin sorumluluğunu üstleniyor. 
MSP’lerin işlerini zorlaştıran ve aynı zamanda siber güvenlik riski ile iş riskini birleştiren bu durum. Öyle ki müşterilerine tüm uç noktalarda koruma, algılama ve yanıt çözümleri sunan MSP’ler, uzaktan çalışma ve gelişmiş güvenlik duvarları için de VPN korumalı ağ güvenliği, Wi-Fi güvenliği ve tüm kullanıcıların kimlik kontrolünü sunan siber güvenlik çözümleri sunmak durumunda kalıyor. Bu, önemli bir operasyonel risk anlamına geliyor. WatchGuard Türkiye ve Yunanistan Ülke Müdürü Yusuf Evmez, MSP’lerin hackerlerin siber saldırılarına karşı büyük bir savunma mekanizması sunduğunu vurgularken uzaktan ağ bağlantılarının hackerlara sağladığı olanakların tehdidi sürekli büyüttüğünü kaydediyor.
Uzaktan ağ bağlantılarının hackerlerin kötü amaçlı yazılımlarını daha kolay yayabilmeleri için kusursuz bir zemin hazırladığına dikkat çeken WatchGuard Türkiye ve Yunanistan Ülke Müdürü Yusuf Evmez’in, MSP’lerin karşılaştığı zorlukları sıraladığı altı maddeyi bu gözle değerlendirmekte yarar var.
