Kuzey Amerika, 8 Nisan’da gerçekleşecek tam güneş tutulmasına hazırlanıyor. Ülkemizde maalesef gözlemlenemeyecek olan bu doğa olayı için heyecanlı bekleyiş sürerken NASA, Güneş Ay tarafından örtülürken iyonosferin nasıl değiştiğini görmek için bazı roketler fırlatmayı planlıyor. NASA, karasal iletişim teknolojisindeki aksaklıkları daha iyi tahmin edebilmek ve önleyebilmek umuduyla Tutulma Yolu Etrafındaki Atmosferik Pertürbasyonlar (APEP) programının bir parçası olarak 8 Nisan’da tutulma öncesinde, sırasında ve sonrasında üç sondaj roketi fırlatacak.
Embry-Riddle Aeronautical Üniversitesi’nde fizik mühendisliği profesörü ve proje lideri Aroh Barjatya, “İyonosferi anlamak ve bozulmaları tahmin etmemize yardımcı olacak modeller geliştirmek, giderek iletişime bağımlı hale gelen dünyamızın sorunsuz çalışmasını sağlamak için çok önemlidir” diyor.
Proje kapsamında sondaların gönderileceği iyonosfer tabakası, Dünya atmosferinin termosferik katmanının bir parçasıdır ve alt atmosfer ile uzay boşluğu arasındaki sınırı oluşturur. Dünya yüzeyinin yaklaşık 90 ila 600 km yukarısına kadar uzanan iyonosfer, gün boyunca güneş radyasyonuna maruz kalır. Bu saldırı, katmandaki atomlardan elektronları ayırır ve belirli iletişim biçimleri için çok önemli olan pozitif yüklü iyonlardan oluşan bir örtü oluşturur.
AM radyo yayınlarının kaynaklarından bu kadar uzakta duyulabilmesinin nedenlerinden biri, sinyallerin iyonosferden sekmesidir. AM dalgalarından daha kısa olan FM dalgaları iyonosferden kaçma eğilimindedir. Güneş’in enerjisini kesen bir tutulma ise kısa süreli gündüz karanlığından sonra bile radyo dalgalarını, GPS sinyallerini ve uydu iletişimini etkileyerek iletişimi bozabilir. NASA, tutulmadan kaynaklanan iyonosfer değişikliklerini tespit etmek için uydulara güvenmenin pratik olmadığını, çünkü uyduların doğru zamanda doğru yerde olamayabileceğini, bu nedenle roketlerin en iyi seçenek olduğunu söylüyor.
NASA ekibinin planı, üç roketin tutulmadan 45 dakika önce, tutulmanın ortasında ve 45 dakika sonra fırlatılarak temel bir bozulma derecesi elde etmek ve atmosferik iyonizasyonun normale dönmesinin ne kadar sürdüğünü görmek. Her bir roketin maksimum 400 km yüksekliğe ulaşarak iyonosferin tam ortasına yerleştirilmesi bekleniyor.
Barjatya, yörüngelerine ulaştıklarında her roketin dört adet iki litrelik şişe büyüklüğünde cihaz fırlatacağını, böylece “sadece üç roket fırlatırken 15 roketten etkili bir şekilde okuma yapılacağını” söyledi. Sensörlerle dolu 15 cihazın tamamı yüklü ve nötr parçacık yoğunluğunun yanı sıra çevredeki elektrik ve manyetik alanları da ölçecek.
APEP son yıllarda ikinci kez bir tutulma nedeniyle iyonosferde meydana gelen bozulmaları inceleme fırsatı bulacak, ancak 2023 ‘teki tutulma tam değil daireseldi. Yaklaşmakta olan 8 Nisan daki tutulma ise tam tutulma, yani ölçümler farklı olabilir.
ABD’nin bitişiğindeki bir sonraki tam güneş tutulması 2044 yılına kadar gerçekleşmeyecek, dolayısıyla bu deneyler bilim insanlarının önemli veriler toplaması için nadir bir fırsat. APEP fırlatmaları NASA resmi YouTube sayfası üzerinden canlı olarak yayınlanacak ve NASA’nın tam güneş tutulmasıyla ilgili resmi yayınında yer alacak.
