Geçmişte yapılan tanım değişiklikleri sonucu, Güneş Sistemi’nde yer alan 9 gezegenden biri olan Plüton, gezegen statüsünden çıkarılarak sayısı 8’e düşmüştü. Ancak tartışmalar sona ermedi. Bir grup bilim insanı, gezegen tanımını daha basit ve açıklayıcı hale getirmeyi amaçlayan yeni bir öneriyle gündeme geldi.
Bir gezegenin tam olarak ne olduğu yüzyıllar boyunca belirsizdi. Farklı zamanlarda, gezegen, uydu ve hatta asteroitler aynı şemsiye altında isimlendiriliyordu. 2006 yılında, uzaydaki nesnelere resmi olarak isim veren kuruluş olan Uluslararası Astronomi Birliği (IAU), bir tanım oluşturdu ve bu tanım gereği Plüton gezegen statüsünden çıkarıldı.
IAU’nun resmi gezegen tanımına göre bir cismin gezegen sayılabilmesi için üç kriteri karşılaması gerekiyordu:
- Güneş’in etrafında yörüngede olması gerekir.
- Kabaca yuvarlak hale gelmesi için yeterli kütleye sahip olması gerekir.
- Yörüngesinin etrafındaki bölgeyi temizlemiş olması gerekir.
Tartışmalar ve yeni öneriler
Başından beri bu tanıma karşı çıkan bilim insanları, özellikle üçüncü maddeyi “belirsiz” olarak adlandırdı. 2015 yılında Plüton’un yanından geçen bir uzay sondasını gönderen New Horizons misyonunda görevli bir gezegen bilimci olan Philip Metzger, yörüngelerini temizlemekle neyin kastedildiğinin tam olarak belirtilmediğini ifade etti. Metzger, “Eğer bunu kelimenin tam anlamıyla alırsanız, o zaman hiçbir gezegen yoktur, çünkü hiçbir gezegen yörüngesini temizlemez,” dedi.
Bilim insanları, mevcut tanımın Güneş Sistemi merkezli olmasını eleştiriyor. Son yıllarda gökbilimciler, diğer yıldızların yörüngesinde dönen 5.000’den fazla gezegen keşfettiler. Bu nedenle, bilim insanlarından oluşan bir ekip, yalnızca bunu hesaba katmakla kalmayıp aynı zamanda kriterleri de basitleştiren yeni bir tanım öneriyor.
Önerilen yeni tanıma göre, bir gezegen şu özelliklere sahip olmalıdır:
- Bir veya daha fazla yıldızın, kahverengi cücenin veya yıldız kalıntılarının yörüngesinde döner.
- 1023 kg’dan daha büyük kütleye sahiptir.
- 13 Jüpiter kütlesinden (2,5 x 1028 kg) daha az kütleye sahiptir.
Plüton’un durumu
Ancak Plüton’un tekrar gezegen olmasını bekleyenler hayal kırıklığına uğrayacak. Çünkü Plüton’un kütlesi, önerilen yeni tanımın alt sınırının biraz altında kalıyor. Dolayısıyla Plüton, cüce gezegen olarak kalmaya devam edecek.
1023 kg’lık alt sınırın, yer çekiminin nesneyi küresel bir şekle çevirdiği nokta olduğu belirtiliyor. Çalışmanın baş yazarı Jean-Luc Margot, “Güneş sistemimizdeki tüm gezegenler dinamik olarak baskındır, ancak Plüton gibi cüce gezegenler ve asteroitler dahil olmak üzere diğer nesneler baskın değildir. Bu nedenle bu özellik gezegen tanımına dahil edilebilir,” dedi.
Yeni tanımın üst sınırı
Yeni tanım, gezegenlerin ne kadar büyük olabileceğine dair bir üst sınır da koyuyor. Bazı gezegenler o kadar büyük ki, yerçekimleri çekirdeklerinde döteryumun termonükleer füzyonunu tetikliyor ve bu da onları gezegenler ve yıldızlar arasında bir ara tür haline getiriyor. Bunun genellikle 13 Jüpiter’den daha büyük kütlelere sahip nesnelerde başladığı düşünülüyor.
Araştırmacılar, yeni tanımı Ağustos ayında IAU Genel Kurulu’nda resmen önermeyi planlıyor. Bu gelişmeler ışığında gezegenlerin tanımı yeniden şekillenebilir ve bilim dünyasında önemli tartışmalar yaratabilir.
