Bundan altmış yıl önce 1 Mayıs 1964’te Iyv League üniversitelerinden birisi olan Dartmouth College’da bilgisayar alanında sessiz bir devrim başladı. Matematikçiler John G. Kemeny ve Thomas E. Kurtz yeni geliştirdikleri BASIC (Beginner’s All-Purpose Symbolic Instruction Code) programlama dilinde yazılmış ilk programı kolejin General Electric GE-225 ana bilgisayarında başarıyla çalıştırdılar. Henüz yarattıkları programın bilgisayar kullanımını demokratikleştireceğini ve sonraki altmış yıl boyunca nesiller boyu programcılara ilham vereceğini bilmiyorlardı.
BASIC nedir?
En geleneksel haliyle BASIC, satır numaraları ile satır satır çalışan yorumlanmış bir programlama dilidir. Tipik bir program aşağıdaki gibi görünebilir:
10 PRINT “WHAT IS YOUR NAME?”
20 INPUT N$
30 PRINT “HELLO, “;N$
Programlar GOTO gibi komutları kullanarak satırlar arasında atlayabiliyordu, bu da genellikle yeni başlayanlar tarafından oluşturulan ve ekranı tekrar eden kelimelerle dolduran basit döngü programlarına yol açıyordu. Ya da hızlı bir şekilde sonsuza doğru sayan bir program yazılabilirdi:
10 LET X=X+1
20 PRINT X
30 GOTO 10
Günümüzde çoğu programlama dili farklı türde yapısal paradigmalar (fonksiyonlar ve nesne yönelimli programlama gibi) kullanmaktadır. Bununla birlikte BASIC’in anlaşılması kolay söz dizimi, sade İngilizce anahtar kelimeleriyle yeni başlayanlar için popüler ve kullanımı kolay olduğunu kanıtlamıştır.
BASIC neden ve nasıl oluşturuldu?
İlk bilgisayarlar küçük, ucuz ve “kişisel” hale gelmeden önce kullanımı zordu. İlk başta, bir bilgisayarı programlamak kelimenin tam anlamıyla kabloları bağlamayı, ardından anahtarları çevirmeyi ve hatta kâğıt kartları delmeyi içeriyordu. Zamanla mühendisler düşük seviyeli programlama işlemlerini daha kolay bir arayüzle soyutlamanın yollarını geliştirdiler. İşte bu noktada programlama dilleri devreye girdi.
BASIC’ten önce Fortran, Algol ve COBOL gibi programlama dilleri mevcuttu ama karmaşıktı ve öncelikle iş için ve profesyoneller tarafından kullanılıyordu. Kemeny ve Kurtz, bilgisayar mühendisi olmayan amatörlerin de bilgisayar kullanabilmeleri için bir ihtiyaç olduğunu gördüler. Daha kullanıcı dostu bir dil yaratma yolculukları 1956 yılında Dartmouth Basitleştirilmiş Kod (DARSIMSCO) ile başladı ve bunu Dartmouth Aşırı Basitleştirilmiş Programlama Deneyi (DOPE) izledi. DOPE çok kullanışlı olamayacak kadar basit olsa da, bu projelerden çıkarılan dersler BASIC dilinin geliştirilmesini sağladı.
Aynı yıl Kemeny, Dartmouth’a bir GE-225 bilgisayar getirmek ve ilk tam işlevsel genel amaçlı zaman paylaşımlı sistemi kurmak için Ulusal Bilim Vakfı’na başvurdu. Hibe programının bu işi bir grup lisans öğrencisiyle gerçekleştirme planı hakkındaki şüphelerine rağmen, Kemeny finansmanı güvence altına aldı. Kurtz ve bir grup lisans öğrencisiyle birlikte Kemeny, Dartmouth’taki herkese bilgisayar erişimini açmak için bir zaman paylaşım sistemi kurdu. BASIC dilinin basitliği ve gücü onu kısa sürede hem öğrenciler hem de öğretim üyeleri arasında favori haline getirdi.
Nasıl popüler oldu?
GE 225 bilgisayarını satın alma anlaşmasının bir parçası olarak Kemeny, Kurtz ve diğerleri daha önce General Electric için bir zaman paylaşımlı işletim sistemi inşa etmişlerdi. Bu işletim sistemi üzerinde çalışan BASIC, ülkenin dört bir yanındaki kolejlerin, liselerin ve bireylerin ana bilgisayarlara bağlanarak bu dili kullanarak programlar yazmasına olanak tanıdı. BASIC’in etkisi Dartmouth kampüsünün çok ötesine yayılmaya başladı.
1975 yılında Paul Allen ve Bill Gates, BASIC programlama dilini Altair 8800 gibi kişisel bilgisayarlara uyarlayarak küçük bilgisayar sahiplerinden oluşan yeni bir kitleye ulaşmasını sağladı ve bu süreçte Microsoft’u kurdu. 1976 yılında Steve Wozniak, kendi kendine öğrendiği yöntemler ve minimum kaynak kullanarak Apple I için sıfırdan bir BASIC yorumlayıcısı geliştirdi. Bu, bir yıl sonra Apple II için Integer BASIC’e dönüştü ve BASIC (Applesoft BASIC olarak) platformun ömrü boyunca Apple II’nin önemli bir parçası olmaya devam etti.
1970’lerin sonu ve 1980’lerin başında BASIC, Atari 800, TRS-80, Commodore VIC-20, Commodore 64, TI-99/4A, BBC Micro ve IBM PC gibi popüler ev bilgisayarları için bir programlama arayüzü ve yarı-işletim sistemi olarak önemli rolünü sürdürdü; burada ya işletim sisteminin bir parçası olarak ROM’a önceden yüklenmiş olarak geldi ya da kolay erişilebilir bir programlama ortamı olarak gönderildi. Compute! gibi ilk bilgisayar dergileri satır satır yazılabilen BASIC kod listeleri bile bastı.
Zamanının popüler programlama dili bugün ne durumda?
Günümüzde BASIC, hobi amaçlı yeniden hesaplama çevrelerinde popülerliğini korumaktadır, ancak çok az kişi onu pratik bir dil olarak kullanmaktadır. Yine de BASIC hiçbir zaman gerçekten ölmedi, aksine gelişmeye devam etti. Bugün farklı platformlar için birçok BASIC lehçesi mevcuttur, ancak en yaygın olarak Microsoft’un bazı lehçeleri kullanılmaktadır.
Microsoft’un GW-BASIC ve QuickBasic’inden sonra, Visual Basic, Visual Basic for Applications (VBA) ve Microsoft Small Basic gibi varyantları bugün hala yaşamaya devam ediyor. Microsoft tarafından 1991 yılında tanıtılan Visual Basic, Windows uygulamaları geliştirmek için popüler bir seçim haline gelirken, VBA, Microsoft Office uygulamalarında komut dosyası oluşturma ve otomasyon için yaygın olarak kullanılmaktadır. 2008’de piyasaya sürülen Microsoft Small Basic, yeni başlayanlara programlama kavramlarını öğretmek için bir eğitim aracı olarak hizmet vermektedir.
Bu arada, Python ve JavaScript gibi diğer modern diller, bir zamanlar BASIC tarafından doldurulanlara benzer roller üstlenmiştir. Basitlik, okunabilirlik ve kullanım kolaylığına öncelik veren bu diller, programlamaya giriş kursları ve hızlı uygulama geliştirme için popüler seçenekler haline gelmiştir.
Pratik kullanımındaki düşüşe rağmen bugünlerde 60. Yaşını kutlayan BASIC’in mirası, sonraki programlama dilleri üzerindeki etkisi ve bilgi işlemin daha geniş bir kitle için erişilebilir hale getirilmesindeki rolü sayesinde yaşamaya devam ediyor.