Detumbler adı verilen cihaz 2021 yılında Airbus tarafından Fransız Uzay Ajansı (CNES) ile birlikte geliştirildi. Bu 100 gramlık küçük cihazlardan biri geçtiğimiz hafta sonu SpaceX’in küçük yüklere yönelik Transporter-9 “rideshare” göreviyle yörüngeye fırlatıldı. Airbus, Detumbler’ın 2024 yılı başlarında Exotrail’in bir nano uydusu üzerinde test edileceğini bildirdi. Amaç, eski ve kullanılmayan uydulardan kaynaklı uzay çöpü miktarını azaltmak.
Hizmet dışı bırakılan uydular genellikle yuvarlanmaya veya dönmeye başlar, bu da onları yakalamayı ve tehlikeden uzaklaştırmayı zorlaştırır. Böylece eski uydular zaman içinde uzay çöpü haline dönüşür. Airbus ve CNES’in [PDF] “bir uydunun yapısına takılabilen pasif bir manyetik sönümleme cihazı” olarak tanımladığı Detumbler’a duyulan ihtiyaç da buradan kaynaklanıyor. Airbus’tan yapılan açıklamaya göre ilgili cihaz takıldıktan sonra “uydu ile Dünya’nın manyetik alanı arasındaki farklı açısal oranlardan kaynaklanan girdap akımları sayesinde kinetik enerjiyi ve açısal momentumu dağıtır ve sonunda yuvarlanma hareketini durdurur.” Cihazların tamamen mekanik olduğu ve güç kaynağı gerektirmeden çalıştıkları bildiriliyor.
Airbus ve CNES araştırmacıları makalelerinde, rotor çapı sadece beş santimetre olan Detumbler’ın orta ila büyük uydulardaki yuvarlanma hareketini “sadece birkaç hafta içinde ortadan kaldırabileceğini ve aynı zamanda kendi kendine yuvarlanmayı önleyebileceğini” belirtiyor. Ekip bunun “aktif enkaz kaldırma için ezber bozan bir adım” olduğunu belirtiyor. Cihaz, “uçuş halindeki uyduların mevcut dağılımının yüzde 95’inden fazlasını kapsayan” 1,5 tona kadar kütleye sahip uyduları idare edecek şekilde tasarlandı.
Airbus tarafından tasarlanan Detumbler’ın mevcut bir uyduya kolayca takılıp takılamayacağı ya da fırlatma sırasında uydunun bir parçası olması gerekip gerekmediği henüz belli değil. Üstelik Detumbler’ın uzay çöpü etkisizleştirme sürecindeki etkinliği de henüz kanıtlanmadı, bu nedenle Airbus önümüzdeki yılın başlarında yörüngede test etmek üzere EnduroSat ve Exotrail ile ortaklık kurdu. EnduroSat, Transporter-9 ile gönderdiği beş uydudan da sinyal aldığını açıkladı.
Uzay çöpü nedir?
Uzay çöpü aslında Dünya’nın yörüngesinde bulunan ancak artık kullanılmayan ve çarpışma riski taşıyan teknoloji parçalarından oluşuyor. Resmi olarak uzay çöpü olarak adlandırılan bu çöpler arasında eski uydular ve uzay aracı parçaları gibi nesneler yer alıyor.
İlk uydunun fırlatıldığı 1957 yılından bu yana uzaya 10.000’den fazla uydu fırlatıldığı ve bunların yarısından fazlasının artık kullanım dışı olduğu tahmin ediliyor. NASA’ya göre ise dünya yörüngesinde 10 cm’den uzun 25,000’den fazla uzay çöpü parçası bulunmakta.
ABD’nin eyaletler arası ve uluslararası radyo, televizyon, telefon, uydu ve kablo iletişimini denetleyen Federal İletişim Komisyonu (FCC) geçtiğimiz ay bir ilke imza atarak, uzay çöpüne yol açtığı gerekçesiyle Dish Network firmasına 150.000 dolarlık bir ceza kesmişti.
