Davacılar 62 yaşındaki Pamela Wimbish ve 66 yaşındaki Patricia Onken, Çarşamba günü New York federal bölge mahkemesine sundukları şikayet dilekçesinde IBM’de ciddi bir yaş ayrımcılığı yapıldığını ileri sürüyorlar. IBM CEO’su Arvind Krishnai, 2022’de daha fazla işten çıkarma planı olmadığına dair bir açıklama yapmış ancak sadece bir yıl sonra yapay zeka teknolojisinin gelişmesiyle birlikte özellikle insan kaynakları ve muhasebe gibi arka ofis hizmetlerinde çalışan 7.800 kişinin işten çıkartılabileceğini söylemişti. Davacılar bu çelişkili ifadeleri de dava metnine eklerken, işten çıkarmalarda yaş faktörüne dikkat çekiyorlar.
Dava metninde, “IBM, en zayıf, en az deneyimli veya en az bilgili İK çalışanlarını işten çıkarmak yerine, yüksek performans düzeylerine rağmen orantısız bir şekilde yaşlı çalışanlarının işine son verdi” deniliyor. IBM’in işten çıkarma tartışmalarında bir çalışanın emekli olmasının beklendiği yıl sayısına atıfta bulunmak için sıklıkla “runway – pist” terimini kullanıldığı belirtiliyor. Çalışanın işyeri performansı, şirkete yapılan katkılar veya yeni beceriler öğrenme yeteneği ne olursa olsun, kısa bir piste sahipse – yani yaşını almışsa – işten çıkarılma ihtimalinin daha yüksek olduğu iddia ediliyor.
Davacılardan Patricia Onken IBM’in ABD genelindeki İK Stratejik İş Ortaklarını denetleyen beş İK yöneticisinden biri olarak görev yapıyordu. Mükemmel performans değerlendirmeleri almış ve IBM’in danışmanlık organizasyonunda, terfi sürecini otomatikleştirmek için bir araç oluşturulmasına yaptığı katkılardan dolayı IBM’in küresel İK şefi Nickel LaMoreaux’dan küresel takdir almıştı. Tüm bunlar Onken’i IBM’de tutmaya yetmemiş.
Mahkeme dosyasına göre, IBM’in Ocak 2023’te açıkladığı İK personelini yaklaşık yüzde 30 oranında azaltma planı, iki yıl önce birçok İK işlevinin Asya’daki çağrı merkezlerine kaydırılmasıyla başladı. Şikayette, “Daha sonra, ‘chatbot’ların ve diğer yapay zeka araçlarının kullanılmaya başlanmasıyla birlikte IBM, insan kaynakları işlevlerini yerine getiren gerçek insan sayısını azaltma çabalarına hız verdi” deniliyor.
Yapay zeka arka ofis çalışanlarını işinden mi ediyor?
Diğer davacı Pamela Wimbish’in durumu ise daha ironik. IBM’de kıdemli stratejik İK ortağı olarak görev yapan Wimbish,’in İK ortağı olarak görev yaptığı sekiz yıl boyunca denizaşırı çağrı merkezleri ve yapay zeka sohbet robotları gibi yeni teknoloji platformlarının kalite denetlemesi üzerinde çalıştığı söyleniyor. Yani Wimbish, kendisini işinden eden teknolojinin ta kendisi için çalışmış.
Bu noktada yapay zeka uygulamalarının gelişimiyle birlikte şirketlerdeki özellikle muhasebe, planlama, envanter yönetimi, tedarik zinciri yönetimi, insan kaynakları ve lojistik gibi departmanlarda çalışanların tedirgin olduklarını vurgulamak gerekiyor. Yeni teknolojiler firmalar için yeni fırsatlar yaratmakla birlikte, iş gücü niteliğinin değişmesi kadar niceliğinin de değişmesi anlamına geliyor
IBM ise yanlış bir İK politikası gütmedikleri konusunda ısrar ediyor. Firma, tüm çalışanları için son derece ayrıntılı ve hassas performans değerlendirme süreçleri geliştirdiklerini ve istihdam politikaları arasında yaşın kesinlikle belirleyici bir faktör olmadığını ileri sürüyor. Buna karşın, ABD Eşit İstihdam Fırsatı Komisyonu (EEOC) 2020 yılında yayınladığı raporda IBM’in aksini söylemişti. İşten çıkarmaların yaşlı çalışanları değil maliyetleri düşürmeyi amaçladığını iddia eden IBM’in söylemini destekleyecek bir veri olmadığına kanaat getiren EEOC, “IBM’in yaş temelinde çalışanlara karşı ayrımcılık yaptığına inanmak için makul bir neden olduğunu” tespit etmişti.
