Dünyanın en büyük astronomik teleskopları, hızla artan ışık kirliliği nedeniyle ciddi tehditlerle karşı karşıya kalıyor. Şili’deki Atacama Çölü’nde bulunan Avrupa Güney Gözlemevi’ne (ESO) ait Very Large Telescope (VLT), bölgede inşa edilmesi planlanan 10 milyar dolarlık devasa yenilenebilir enerji kompleksinin yaratacağı ışık kirliliği sebebiyle kritik gözlemler yapma kapasitesini kaybetme riski taşıyor. ESO Genel Müdürü Xavier Barcons’a göre, tesisin inşasıyla gökyüzünün parlaklığı yüzde 10 oranında artacak. Bu değişim, teleskopun yüksek hassasiyetini ve üstün bilimsel yeteneklerini ciddi şekilde sınırlayarak, VLT’yi sıradan bir gözlemevi haline getirebilir. Mevcut koşulların değişmesi durumunda, sönük galaksilerin yaklaşık yüzde 30’unun gözlemlenemeyeceği öngörülüyor. Bu da teleskopun ötegezegenlerin doğrudan görüntülenmesi gibi çığır açan keşifler yapma kabiliyetini tehlikeye sokacak.
Dünyanın en büyük teleskopları, ışık kirliliğiyle karşı karşıya kaldı
Söz konusu proje, ABD merkezli enerji şirketi AES tarafından geliştirilen INNA Yenilenebilir Enerji Parkı’dır. Güneş enerjisi panelleri, rüzgar türbinleri ve hidrojen üretim tesislerini barındıran kompleks, ESO’nun hesaplamalarına göre gece gökyüzüne 20 bin kişilik bir şehrin yaydığı kadar ışık yansıtabilir. Atacama’nın izole ve karanlık alanlarında stratejik bir şekilde yerleştirilen 840 milyon dolarlık VLT’nin yanı sıra, yapımı devam eden 1,5 milyar dolarlık Extremely Large Telescope’un (ELT) da bu durumdan etkilenmesi bekleniyor.
ESO’nun yaptığı açıklamaya göre, sorun tesisin varlığından ziyade, gözlemevine bu kadar yakın bir mesafede inşa edilmesinden kaynaklanıyor. Barcons, tesisin gözlemevinden en az 50 kilometre uzağa taşınması durumunda, ışık kirliliğinin yaratacağı tehlikenin ortadan kalkacağını vurguluyor. Ancak proje henüz erken aşamada ve onay sürecinde olduğundan bu yönde değişiklik yapılması mümkün olabilir.
Işık kirliliği yalnızca yeryüzündeki aydınlatmalardan kaynaklanmıyor. SpaceX’in Starlink uyduları gibi parlak yapay cisimlerin artışı da astronomi üzerinde büyüyen bir tehdit oluşturuyor. Starlink ve benzeri uydu takımyıldızları, gökyüzündeki gözlemleri ciddi şekilde etkileyerek VLT gibi birçok yer tabanlı teleskop için bir diğer büyük engel haline geliyor. Bu sorun, modern astronomi için hem bilimsel hem de çevresel bir mücadele olarak karşımızda duruyor.
