Tazedirekt, melek yatırımcı olarak kendinden çok bahsettiren Hasan Aslanoba’nın dört beş yıl hazırlıktan sonra kurduğu taze gıda tedarik şirketiydi. Yeni perakendeciliğe örnek olabilecek, herkesin takdir ettiği bir girişimdi.
Mobil uygulaması, yılın en başarılı uygulaması seçilmişti. Proje, pek çok girişim konferansına örnek vakıa olarak davet edilmişti.
Kendi çiftliklerinden, taze gıda ürünlerini kapınıza kadar getiriyordu. Modern çiftlikten, hayvan refahına önem verilen, gıda güvenilirliğine dikkat edilen, doğal ve lezzetli ürünler sunmayı vaat ediyordu.
Şimdiye kadar gerek ürünler gerekse tedarikte fazla şikayet yaşandığını duymadık. Aslanoba, onlarca yeni girişime de destek olmuştu. Hatta Erikli Su şirketini Nestle’ye sattıktan sonra, önce meyve suyu işine girmiş, ardından da girişim projelerine destek olacağını ve bunun için 50 milyon lira ayırdığına dair, pekçok şey yazılıp çizilmişti.
Gelinen noktada durum şu: 400 kişinin çalıştığı Tazedirekt, son bir yılda 1.8 milyon ciro yapmasına ve yıllık yüzde 30 büyüme beklentisine rağmen kapandı. Kapanma sebebi olarak “Piyasa Koşulları” gerekçe gösterildi.
Tazedirekt’e tedarik sağlayan 15 bin dönümlük üç çiftlik vardı. Tazedirekt’in hedefinin 2017 yılı sonunda 10 milyon lirayı aşması bekleniyordu. Acaba bu ciro için şimdiki çiftlikler yeterli olacak mıydı? Devam etseydi, yeni çiftlikler kurmak veya bu standartlara haiz, yeni sözleşmeli çiftlikler zorunlu olacaktı.
Yemek Sepeti, 500 milyona satılınca her girişimci yemek ve gıda pazarına yönelik projelere sarılmaya başladı. Haksız da sayılmazlar, 25 milyon öğün dışarda yemek yenilen bir Türkiye’de gıda perakendeciliği cazipti ve gelecekte de cazip olacak.
Tazedirekt de cazip bir fikirdi ve uygulaması da memnuniyet veriyordu. Ancak masanın ardında olursanız, duruma farklı bakıyorsunuz ve hesaplar tutmayabiliyor. Burada da 20 milyona yakın para yatırdığınız bir işten kazandığınız para daha yüksek olmalıdır. Paranı bankaya yatırsanız üç dört misli para kazanırsınız.
Bir diğer piyasa koşulları etkisi gıda güvenilirliği algısının yanıltıcılığıdır. Herkes güvenli gıda, sürdürülebilir ürünler ve gıda izlenirliğinin dair kaygılar taşır ama bunun için para vermeye gelince yüzde 1’ler öne çıkar.
Kapıya servis, gerçekten caziptir ama her mahallede indirim market olan bir ülkede, ne Tazedirekt ve getir.com ciddi zikzaklar yaşayabilir. Benim her ikisi için de, devam edeceğine ve ayakta kalacağına ümidim vardı. Çünkü ikisinin de arkasında güçlü bir sermaye desteği vardı. Aslanoba, madem 50 milyon lirayı bu işe ayırmıştı ve çiftliklerini de buna yönelik yapılandırmıştı, bu iş kalıcı olacaktı.
Ancak, piyasa koşullarında ileride başka sorunlar da baş gösterebilirdi. Mesela, “doğal” ifadesini etiketlerde kullanması sorun oluşturabilirdi. Aynı şekilde “Köy yoğurdu” ifadesi de öyle.
Üretilen her tarım ürünü, Hal Yasası gereği beyan edilmek durumundadır. İşlerin hacmi büyüdükçe, şikayetler artabilir ve rakipler de rekabet ihlali iddiasıyla karşılarına çıkabilirdi. Ne yaparsın, piyasa koşulları işte…
Eğer tedarik farklı çiftliklerden gelmeye başlarsa, ürün standardını tutturmak mümkün olmayacaktı. İster elma sipariş edin isterse süt isteyin, eğer aynı çiftlik ürünü değilse tadı, rengi aynı olmayacak yanı standartlar değişecektir.
Diğer bir risk ise, internet üzerinden satışlarla ilgilidir. İsimlerini saymama gerek yok, kaç tane B2B ve B2C şirketi battı ve piyasadan çekilmek zorunda kaldı. Dünyanın en hızlı büyüyen perakende alanında, hızlı batışlar da yaşanabilir.
Bu olaydan çıkarılacak derslere gelelim:
. Geleneksel tarzlar ve geleneksel ürünler iyidir.
. Para kazanma isteği, idealleri bitirir.
. Yeni alanlar, doğal bir büyüme seyri takip etmelidir.
. Melek yatırımcılar, projelere olan ilgilerinden fazlasını insanlara da göstermelidir.
. Temel ihtiyaç maddeleri için karmaşık yollar denemeye değmez.
Hasan Aslanoba, güzel bir girişim örneğini hayata geçirdi, devam etmemesi onun hatası değil. Belki heyecandan optimum büyüklüğü ve zamanlamayı ayarlayamamış olabilir.
Önümüzdeki süreçte daha kalıcı yeni örnekleri çıkacaktır. Yeter ki girişimciler, yukarıdaki hatırlatıcı notlara dikkat etsin.
